Przez dekadę firmy AGD/RTV celowo postarzały sprzęt! Abyś kupował więcej

"Zaprojektowane na śmietnik?" Przez dekadę firmy celowo postarzały produkty. Dziś prawo zmusza je do zmiany gry

Przez lata producenci sprzętu domowego projektowali urządzenia tak, by działały tylko przez krótki czas. Nie była to przypadkowa awaryjność – chodziło o tzw. planowane postarzanie, czyli celowe skracanie żywotności produktów. Pralki, które przestawały działać zaraz po gwarancji, lodówki z nietrwałymi elementami, telewizory, których nie dało się otworzyć bez zniszczenia obudowy – to nie były jednostkowe przypadki, ale element strategii biznesowej. Ta praktyka była przez lata trudna do udowodnienia, ale raporty i śledztwa dziennikarskie sprzed kilku lat pokazały jasno: wiele firm świadomie projektowało swoje produkty tak, by zmusić konsumentów do częstszych zakupów.

W odpowiedzi na narastające oburzenie opinii publicznej, rząd Wielkiej Brytanii wprowadził w 2021 roku tzw. prawo do naprawy (Right to Repair). Zgodnie z nim producenci wybranych urządzeń AGD i RTV, takich jak pralki, zmywarki, lodówki czy telewizory, zostali zobowiązani do udostępniania części zamiennych nawet do dziesięciu lat po zakończeniu sprzedaży danego modelu. Muszą również publikować dokumentację techniczną oraz dbać o to, by naprawa urządzenia była możliwa przy użyciu zwykłych narzędzi.

Dziś, w 2025 roku, po czterech latach od wprowadzenia regulacji, widać pierwsze efekty tej zmiany. Coraz więcej producentów oferuje dostęp do części i instrukcji serwisowych, a rynek napraw rośnie. Pojawiają się nowe warsztaty, rośnie popularność napraw własnoręcznych i coraz częściej konsumenci pytają, czy warto naprawiać zamiast wymieniać. Jednak rzeczywistość nadal odbiega od ideału. Wysokie ceny części zamiennych, niepraktyczne pakowanie ich w zestawy czy ograniczony dostęp do niektórych komponentów to wciąż istotne bariery. Do tego część producentów nadal zniechęca do napraw, stosując różne strategie, od trudnych w demontażu obudów po brak wsparcia technicznego dla użytkowników prywatnych.

Co więcej, brytyjskie prawo obejmuje tylko wybrane kategorie produktów. Małe urządzenia elektroniczne, smartfony, tablety czy laptopy nadal są poza zakresem regulacji. Tymczasem Unia Europejska wprowadziła w 2024 roku nowe przepisy, które nie tylko rozszerzają prawo do naprawy na elektronikę, ale też nakładają obowiązek zapewnienia bezpłatnej naprawy niektórych usterek po upływie gwarancji. Choć Wielka Brytania nie jest zobligowana do wdrożenia tych przepisów, producenci działający równolegle na rynku unijnym i brytyjskim muszą uwzględniać nowe realia.

W Wielkiej Brytanii powołano w 2025 roku Circular Economy Taskforce – grupę zadaniową zajmującą się rozwojem strategii gospodarki o obiegu zamkniętym. Celem jest m.in. objęcie prawem do naprawy kolejnych grup produktów i poprawa egzekwowania obowiązujących przepisów. Równolegle organizacje społeczne, takie jak The Restart Project, prowadzą kampanie edukacyjne i monitorują działania producentów.

Prawo do naprawy nie rozwiązało jeszcze wszystkich problemów, ale zmieniło sposób, w jaki konsumenci postrzegają awarie sprzętów. W miejsce bezradnego "zepsuło się – trzeba kupić nowe" coraz częściej pojawia się pytanie "czy da się to naprawić?". A to już pierwszy krok ku realnej zmianie. Przez dekady firmy projektowały produkty tak, by nie dało się ich długo używać. Teraz – dzięki presji społecznej, regulacjom i rosnącej świadomości – są zmuszane do projektowania sprzętu, który nie tylko działa dłużej, ale też daje się uratować przed przedwczesnym wyrzuceniem.

To nie rewolucja z dnia na dzień, ale wyraźny sygnał, że era jednorazowych urządzeń powoli dobiega końca.

Twoje prawo, twój wybór

• Masz sprzęt, który się zepsuł? Sprawdź, czy producent oferuje części – masz do tego prawo.

• Naprawa taniej niż wymiana? W większości przypadków – zdecydowanie tak.

• Czujesz, że firma celowo utrudnia ci naprawę? Zgłoś to do lokalnego urzędu ochrony konsumenta lub środowiskowej organizacji watchdogowej.

Polecana literatura: